Zespół Konkursowy

W skład Zespołu Konkursowego weszły następujące podmioty:

• Urząd Miejski w Bielsku-Białej
• Biuro Rozwoju Miasta Bielska-Białej
• Stowarzyszenie „Olszówka”

Praca Konkursowa

Temat pracy

Ochrona walorów przyrodniczych poprzez kształtowanie zielonej infrastruktury w obrębie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego ''Cygański Las'' w Bielsku-Białej.

Uzasadnienie / diagnoza stanu

Fragment Beskidu Śląskiego w obrębie miasta Bielska-Białej obejmuje las komunalny gminy Bielsko-Biała oraz las Nadleśnictwa Bielsko, które zajmują powierzchnię około 2350 ha. Wewnątrz kompleksu leśnego występują liczne potoki, łąki śródleśne. Zidentyfikowano tu około 400 gat. roślin naczyniowych, w tym wiele gatunków rzadkich, chronionych. Występują tu liczne płazy i ptaki; zaobserwowano również wilki.

To obszar cenny ze względów przyrodniczych, krajobrazowych, gospodarczych (las produkcyjny), turystycznych i rekreacyjnych, jak również kulturowo-historycznych. Podlega on niestety silnej antropopresji. Pomimo objęcia go ochroną ustawową (ostoja Natura 2000, Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, rezerwaty przyrody ''Stok Szyndzielni'' i ''Jaworzyna'', zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Cygański Las i Dolina Wapienicy, pomniki przyrody) trudno jest zapewnić jego praktyczną ochronę - tak, aby zrównoważyć i zbilansować wszystkie funkcje i odmienne nieraz potrzeby jego użytkowników (mieszkańcy, turyści, rowerzyści, leśnicy, myśliwi, amatorzy paintballu itp.). Wytyczono w jego obrębie wiele szlaków służących do uprawiania turystyki pieszej, ostatnio udostępniono trasy Enduro Trails (ścieżki rowerowe). Obserwuje się nielegalny ruch quadów i motocykli terenowych.

Największym zagrożeniem dla zachowania ciągłości ekologicznej jest brak równowagi pomiędzy człowiekiem a przyrodą przez dopuszczanie zbyt wielu funkcji, szczególnie turystyczno-rekreacyjnych – konkretnie, negatywne oddziaływanie intensywnej turystyki pieszej i rowerowej w rejonie Cygańskiego Lasu. Innym istotnym problemem jest brak właściwego zarządzania błękitną infrastrukturą, w tym np. zabezpieczenia brzegów górskich potoków, które ulegają degradacji w trakcie gwałtownych wezbrań mających miejsce podczas silnych opadów. Z drugiej strony, zbyt mała liczba niewielkich zbiorników retencyjnych (oczka wodne i rezerwuary) w przypadku obserwowanych zmian klimatycznych (długotrwałe okresy bezdeszczowe) także powoduje negatywne skutki dla fauny i flory.

Obszar realizacji

Obszar przedsięwzięcia to teren zespołu przyrodniczo-krajobrazowego ''Cygański Las''. Znajduje się on w granicach administracyjnych miasta Bielska-Białej, swoim zasięgiem obejmuje północne zbocza Koziej Góry, Kołowrotu i Równi. Położony jest na obszarze Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego oraz jego otuliny, ostoi Natura 2000 Beskid Śląski (PLH240005). W działaniach zostały również wzięte pod uwagę tereny graniczące z zespołem tj. Bielskie Błonia oraz teren Nadleśnictwa Bielsko na terenie miasta Bielska-Białej z zespołem przyrodniczo-krajobrazowym ''Dolina Wapienicy''.

Lokalne przedsięwzięcie / studium przypadku

Celem przedsięwzięcia jest ochrona walorów przyrodniczych na obszarze zespołu przyrodniczo-krajobrazowego ''Cygański Las'' w Bielsku-Białej poprzez właściwe kształtowanie zielonej i błękitnej infrastruktury. Celem jest też zrównoważone planowanie i rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej w celu ograniczenia negatywnego wpływu człowieka wynikającego z nadmiernej turystyczno-rekreacyjnej eksploatacji tego terenu.

Cygański Las jest miejscem, gdzie spotykają się ludzie w każdym wieku, rodzice i dziadkowie z dziećmi, turyści, amatorzy sportów rowerowych, przyrodnicy i leśnicy. Należy zatem w odpowiedni, możliwie nieinwazyjny sposób rozdzielić różne funkcje - zwłaszcza w punktach kolizyjnych.

Planowane jest stworzenie drobnej infrastruktury przy szlakach i ścieżkach turystycznych, np. punktu informacyjno-edukacyjnego przy małym zbiorniku wodnym w okolicy bielskich Błoni wraz ze ścieżką edukacyjną. Ponadto przewiduje się wykonanie barier zapobiegających rozdeptywaniu bądź rozjeżdżaniu miejsc szczególnie cennych przyrodniczo. Właściwe ukierunkowanie ruchu nastąpi poprzez odpowiednie oznakowanie terenu: miejsc szczególnie cennych przyrodniczo, zabezpieczenie kolizyjnych miejsc przecięcia ruchu turystycznego z ekstremalnym ruchem rowerowym ścieżek Enduro Trails, itp.

Druga grupa działań związana jest ze wzmocnieniem błękitnej infrastruktury. Planowane jest zabezpieczenie istniejącego zbiornika wodnego przed zarastaniem, usuwanie roślin inwazyjnych, tj. niecierpka gruczołowatego i drobnokwiatowego, rdestowca, a także utworzenie miejsc dodatkowej retencji wodnej i rozrodu płazów: budowa lokalnych zagłębień ziemnych pozwalających na zmagazynowanie większej ilości wody.

Uzupełnieniem będą działania z zakresu edukacji ekologicznej mieszkańców w postaci lokalnych warsztatów dot. kształtowania zielonej infrastruktury. Osobom korzystającym ze wspólnej przestrzeni należy uświadomić konieczność ochrony i zrównoważonego użytkowania środowiska w cennym przyrodniczo obszarze leżącym na obrzeżach miasta. Planowane jest też stworzenie ścieżki informacyjno-dydaktycznej dotyczącej fauny i flory tego obszaru, a w szczególności płazów (tablice informacyjne, ulotki).

Działania te przyczynią się do poprawy stanu różnorodności biologicznej. Wzmocnione zostaną też usługi ekosystemowe regulacyjne (cykl hydrologiczny, kontrola erozji) i kulturowe (rekreacja, turystyka, edukacja, inspiracja korzeniami historyczno-kulturowymi).

W ocenie Zespołu, opisane działania mogą być realizowane na kilku płaszczyznach, np.:

• instytucjonalnej i formalno-prawnej (''świeże, zielone'' podejście do tworzonego prawa miejscowego jak MPZP, SUiKZP, Strategie Rozwoju);
• edukacyjno-informacyjnej, zmierzając do upowszechnienia wiedzy na temat roli, rangi i znaczenia zielonej infrastruktury;
• inicjowania i wspierania modelu partycypacyjnego poprzez wspólne działania JST, stowarzyszeń oraz ogółu społeczeństwa na rzecz środowiska naturalnego, jego ochrony oraz kształtowania walorów przyrodniczych i krajobrazowych.

Partnerstwa

Poza podmiotami formalnie tworzącymi Zespół konkursowy, w przedsięwzięcie zaangażowane są instytucje sprawujące, z uwagi na zakres ustawowych zadań i kompetencji, nadzór nad jego obszarem, tj. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska-Delegatura w Bielsku-Białej, PGL Lasy Państwowe - Nadleśnictwo Bielsko, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego.

Realizacja działań

Już w trakcie przygotowywania pracy konkursowej Zespół przeprowadził ankietowe badanie świadomości i zainteresowania tematem zielonej infrastruktury wśród mieszkańców miasta (kilkuset respondentów), zarówno w sposób tradycyjny, jak i elektroniczny. Prowadzono też - przy wsparciu UNEP/GRID-Warszawa - działania informacyjne w trakcie dużego wydarzenia: Festiwalu Dobrej Energii, w czerwcu 2019 r. (zob. relację filmową).

Przeprowadzono lokalną inwentaryzację i mapowanie elementów zielonej infrastruktury na wybranym obszarze, koncentrując się na elementach błękitnej infrastruktury jako wyróżniających się na prawie całkowicie zalesionym obszarze. Zmapowane elementy odniesiono do szerszego kontekstu przestrzennego uwzględniając formy ochrony przyrody i cały rozległy obszar obejmujący m. in. Masyw Szyndzielni, Klimczoka i Błatniej, północne stoki i doliny. W tym kontekście zinwentaryzowane elementy dot. głównie błękitnej infrastruktury tworzą spójny układ przestrzenny. Stan zachowania zinwentaryzowanych elementów został oceniony jako umiarkowany, stąd też wynikał wniosek o potrzebie podjęcia dodatkowych działań, wzmacniających funkcje i znaczenie środowiskowe zielonej i błękitnej infrastruktury. Inwentaryzacja wykazała konieczność podjęcia kompleksowych działań, zmierzających do wzmocnienia w świadomości społecznej znaczenia pojęcia ''ZIELONA INFRASTRUKTURA''.

Otrzymane w ramach nagrody środki Zespół przeznaczył na realizację krótkometrażowego filmu przyrodniczego oraz postawienie wiaty edukacyjnej.

Film, zatytułowany „Zielone otoczenie miasta Bielska-Białej – dla przyrody i mieszkańców”, prezentuje elementy zielonej oraz błękitnej infrastruktury, takie jak lasy, tereny mokradłowe, zbiorniki wodne, wraz z ich dzikimi mieszkańcami, na obszarze miasta Bielska-Białej. Porusza również temat roli cennych przyrodniczo terenów dla człowieka i natury, a także potrzeb i sposobów na ich zrównoważone kształtowanie i wykorzystywanie.

Film można obejrzeć tutaj.

Wiata edukacyjna, która stanęła na terenie bielskich Błoni, zawiera treści dot. płazów i gadów bytujących na terenie Beskidu Śląskiego, w obrębie Bielska-Białej, a także lokalnych gatunków drzew i ich funkcji dla otoczenia. Ma ona służyć przede wszystkim do prowadzenia lekcji terenowych oraz edukacji mieszkańców.