Zespół Konkursowy

W skład Zespołu konkursowego weszły następujące podmioty:

• Gmina Ochotnica Dolna
• Stowarzyszenie "Przyjaciele Doliny Dunajca"

Praca Konkursowa

Temat pracy

Utworzenie publikacji o ekosystemie potoku Ochotnica na podstawie przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej Doliny Ochotnicy i Małego Przełomu Dunajca w Tylmanowej, a także obszarów przestrzeni edukacyjnej nad potokiem Ochotnica i Dunajcem pod patronatem lokalnych szkół.

Uzasadnienie / diagnoza stanu

Zlewnia Ochotnicy pod względem ekologicznym posiada potencjał jaki został już odebrany sąsiednim, silnie przekształconym dopływom Dunajca. Niezmeliorowane łąki, lasy łęgowe i karpackie buczyny oraz lasy jodłowo-bukowe osłaniają potoki płynące na długim odcinku w nieuregulowanym korycie. W Ochotnicy i jej dopływach dochodzi do naturalnego rozrodu pstrągów potokowych; zlewnia jest też szansą dla ginącej w Dunajcu populacji lipieni.

Ochotnica wraz z dopływami jest “błękitnym łącznikiem” pomiędzy licznymi w tym rejonie obszarami ochronnymi, takimi jak: Ostoja Gorczańska i Ostoja Popradzka, Gorczański Park Narodowy wraz z otuliną, Popradzki Park Krajobrazowy wraz z otuliną, czy mniejszymi obszarami ochrony, takimi jak Rezerwat Kłodne nad Dunajcem. Brak tu infrastruktury narciarskiej, agresywnej dla środowiska wodnego. Duże znaczenie ma również rozwiązanie sieci komunalnej w gminie, kierującej oczyszczone ścieki do Dunajca, nie zaś do znacznie mniejszej Ochotnicy. Taki stan rzeczy korzystnie wpływa na obecną sytuację w jej zlewni.

Dynamiczny rozwój infrastruktury mieszkalnej, drogowej i komunalnej, a także turystyki na terenie Gminy Ochotnica Dolna niesie jednak za sobą zagrożenia dla błękitnej infrastruktury doliny Ochotnicy, w tym zachowania drożności ekologicznej potoku, utrzymania jego stanu pod względem jakości i zasobów wody. Regulacja cieków, zwłaszcza samowolna i/lub prowadzona nieprawidłowo, ogranicza możliwości migracji ryb, co w wypadku gatunków typowych dla tego obszaru: pstrąga potokowego i lipienia, ma kluczowe znaczenie w utrzymaniu naturalnej populacji opierającej się na rybach pochodzących z naturalnego tarła. Zabudowa doliny i regulacja cieków zakłócają podstawową przyrodniczą funkcję dorzecza jako korytarza ekologicznego. Osuszanie i zabudowa terenów w bezpośredniej bliskości cieków powoduje w konsekwencji zanik niezmeliorowanych podmokłych łąk oraz lasów łęgowych, pełniących rolę naturalnych oczyszczalni redukujących eutrofizację cieków i podnoszących jakość wody. Skutkuje to ograniczeniem naturalnych procesów samooczyszczania się wody. Regulacja potoków i ograniczanie terenów zalewowych powoduje ponadto ograniczenie procesu naturalnej retencji: przyspieszenie spływu wody z doliny i jej stopniowe osuszanie, a w okresach wezbrań zwiększa zagrożenie powodziowe.

W planie rozwoju gminy temat wody: jej zasobów i ich jakości, jest kluczowy dla dalszego rozwoju. To wielki atut gminy, ale wymaga ochrony i racjonalnego podejścia ze strony mieszkańców. Potrzebna jest szeroko prowadzona edukacja lokalnej społeczności i turystów, która przyczyni się do ochrony zlewni oraz eliminacji zagrożeń dla tego przyrodniczo cennego obszaru.

Obszar realizacji

Obszar przedsięwzięcia pokrywa się z obszarem gminy Ochotnica Dolna i obejmuje dolinę Potoku Ochotnica wraz z dopływami i odcinkiem środkowego Dunajca na terenie gminy Ochotnica – tzw. Małym Przełomem Dunajca w Tylmanowej. Skala przestrzenna projektu jest jednak szersza: ochrona zasobów wodnych i ich jakości na terenie projektu pozytywnie wpłynie również na jakość wód na obszarach leżących w dalszym biegu Dunajca.

Projekt obejmuje tereny wiejskie objęte ekstensywną produkcją rolniczą ze stosunkowo niewielkim zaangażowaniem chemii rolniczej, a także spore tereny leśne (ponad 50% terenu gminy) - co daje szansę na zachowanie środowiska naturalnego typowego dla karpackich dolin.

Całość objętego projektem obszaru stanowi element sieci korytarzy ekologicznych pomiędzy obszarami ochrony przyrody:

• Gorczański Park Narodowy z otuliną;
• Popradzki Park Krajobrazowy z otuliną;
• Ostoje Natura 2000: Środkowy Dunajec z Dopływami (PLH120088), Ostoja Gorczańska (PLH120018).

Lokalne przedsięwzięcie / studium przypadku

Celem przedsięwzięcia jest edukacja lokalnej społeczności i jej zaangażowanie w ochronę i poszanowanie naturalnego środowiska - zielonej i błękitnej infrastruktury na obszarze projektu.

Oczekiwanymi rezultatami są:

• zredukowanie lub zlikwidowanie problemu deponowania odpadów i emisji ścieków do zlewni Ochotnicy;
• wzrost świadomości lokalnej społeczności - w tym stworzenie nowych możliwości edukacji młodzieży w zakresie ochrony środowiska naturalnego;
• wzrost atrakcyjności turystycznej gminy;
• poprawa jakości wody w zlewni;
• określenie możliwości retencyjnych doliny Ochotnicy i rozpoczęcie wprowadzania planów małej retencji w zlewni;
• określenie zagrożeń dla środowiska naturalnego i ich redukcja;
• ochrona bioróżnorodności, utrzymanie drożności przyrodniczej cieków jako korytarzy ekologicznych.

W ramach przedsięwzięcia, aby utrzymać aktualny stan zlewni i dążyć do jego poprawy, planuje się następujące działania:

1. przeprowadzenie kompleksowej inwentaryzacji hydromorfologicznej i hydrobiologicznej Doliny Ochotnicy i Małego Przełomu Dunajca w Tylmanowej pod kątem:
   (a) wartości ekologicznej i drożności ekologicznej poszczególnych odcinków będących składowymi błękitnej sieci Ochotnicy;
   (b) identyfikacji i lokalizacji zagrożeń, takich jak nieprzemyślane melioracje i regulacje, niekontrolowane i nielegalne emisje ścieków czy składowanie odpadów oraz niedobory w sieci komunalnej;
2. stworzenie opracowania przyrodniczego w oparciu o przeprowadzoną inwentaryzację rezultaty działań związanych z reintrodukcją ryb łososiowatych do potoków doliny Ochotnicy;
3. stworzenie sieci obszarów przestrzeni edukacyjnej nad Ochotnicą dla lokalnej społeczności i turystów, złożonej z 4 punktów wzdłuż biegu Ochotnicy oraz 1 lub 2 nad Dunajcem w Tylmanowej - oraz łączącej je ścieżki dydaktycznej poświęconej ekosystemowi Ochotnicy i zlewni Dunajca. Przestrzeń ta będzie obejmować atrakcyjne przyrodniczo obszary predestynowane do objęcia ochroną - początkowo w formie użytku ekologicznego. Każdy z obszarów ma mieć inną charakterystykę:

• lasu łęgowego;
• podmokłej niezmeliorowanej łąki;
• kamieńcowego koryta potoku z miejscem tarlisk ryb;
• koryta potoku z układem skał typowym dla fliszu karpackiego;
• szerokiej doliny rzecznej otoczonej buczyną karpacką lub lasem jodłowo- bukowym.

Celem długofalowym jest stałe zaangażowanie w powstałą przestrzeń młodzieży lokalnej i kadry pedagogicznej w ramach zajęć terenowych ze szkół Gminy Ochotnica Dolna (terenowe lekcje przyrody, biologii, chemii i geografii). Przy ich udziale planowany jest m.in. cykliczny monitoring jakości wody i stanu ekosystemu wodnego Ochotnicy i Dunajca. Planowane są długofalowe działania na rzecz utrzymania i poprawy drożności ekologicznej, lokalizacji i likwidacji, a w niektórych przypadkach modernizacji antropogenicznych przegród na ciekach, edukacji społeczności o szkodliwości montażu takich przegród.

Partnerstwa

Ochotnica Dolna oraz Stowarzyszenie “Przyjaciele Doliny Dunajca”, tworzące formalny Zespół konkursowy, bardzo efektywnie nawiązały współpracę z podmiotami istotnymi z uwagi na cele i temat przedsięwzięcia (błękitna infrastruktura). Należą do nich:

• Polski Związek Wędkarski, Okręg Nowy Sącz, którego Zarząd wspiera zarówno samo przedsięwzięcie konkursowe, jak i inne działania satelitarne, takie jak reintrodukcja czy monitoring populacji ryb w dorzeczu. Miejscowi Wędkarze zrzeszeni w lokalnych kołach PZW to grupa silna i zaangażowana w ochronę Dunajca i Ochotnicy;
• Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Krakowie;
• Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie - Nadzór wodny Nowy Targ;
• uczniowie i nauczyciele szkół podstawowych gminy Ochotnica Dolna;
• sołtysi Ochotnicy Górnej, Ochotnicy Dolnej i Tylmanowej;
• Wiejskie Ośrodki Kultury w Ochotnicy Górnej, Ochotnicy Dolnej i Tylmanowej;
• mieszkańcy Gminy Ochotnica Dolna.

Zespół podejmuje też starania o poszerzenie współpracy z leżącymi nad Dunajcem gminy Łącko i Krościenko nad Dunajcem.

Realizacja działań

W ramach przygotowania pracy konkursowej Zespół - jako element wymaganych działań informacyjnych - przeprowadził badanie ankietowe świadomości i zainteresowania społecznego tematem zielonej i błękitnej infrastruktury. Badanie prowadzono wiosną 2019 r. Ankieta została rozesłana droga internetową do ponad 1000 osób związanych ze Stowarzyszeniem “Przyjaciele Doliny Dunajca”.

Temat zielonej i błękitnej infrastruktury poruszany był w ramach inicjatywy prowadzonej przez Stowarzyszenie przy wsparciu Gminy: całorocznej Szkółki Przyrodniczo-Wędkarskiej dla młodzieży, a także podczas pikniku ekologicznego w gminie (z udziałem przedstawicieli Centrum UNEP/GRID-Warszawa) oraz corocznej imprezy o tematyce poświęconej ochronie przyrody Dunajca - Święta Pstrąga (sierpień 2019).

Mapowanie i inwentaryzacja elementów zielonej i błękitnej infrastruktury objęła tereny przyległe do cieków zlewni Ochotnicy. Stan, zróżnicowanie i liczbę elementów zielonej infrastruktury oceniono wysoko, czynnikiem kluczowym był stan błękitnej infrastruktury, na której skupia się projekt.

Otrzymane w ramach nagrody środki Zespół przeznaczył na zakup sprzętu: spektrofotometru i przenośnego pH-metru oraz zestawu testów kuwetowych do spektrofotometrycznej analizy wód powierzchniowych. Analiza ta zostanie wykorzystana do oceny jakości wód powierzchniowych zlewni Ochotnicy oraz rzeki Dunajec, na obszarze Gminy Ochotnica Dolna, na odcinku ujętym w pracy konkursowej.

Pomiary obejmują bieżący stan jakości wód powierzchniowych oraz hydromorfologiczne i hydrobiologiczne warunki zlewni Ochotnicy i Małego Przełomu Dunajca. Planowane jest kontynuowanie długofalowego, cyklicznego monitoringu jakości wody w zlewni – przy udziale młodzieży (uczniów szkół Gminy Ochotnica Dolna oraz młodzieży działającej przy Stowarzyszeniu „Przyjaciele Doliny Dunajca”).

Na bazie wyników monitoringu opracowany zostanie plan działań naprawczych i prewencyjnych – do podjęcia przez samorząd, stowarzyszenie i inne instytucje w celu poprawy stanu i ochrony tej niezwykle cennej części Karpat – oraz materiał edukacyjny w formie kompleksowego opracowania przyrodniczego.